Τα Νοοτροπικά μπορεί να είναι φάρμακα, συμπληρώματα, βότανα ή οποιαδήποτε ουσία που βελτιώνει την πνευματική απόδοση με κάποιο τρόπο. Η ίδια η λέξη είναι συνθέτη και έχει αρχαίες Ελληνικές ρίζες, τα συνθετικά της είναι οι λέξεις νους (μυαλό) και τρέπω (γυρίζω), επειδή αυτή η τάξη ουσιών μπορεί να κάνει το μυαλό σας να "παίρνει στροφές" .
Ιστορία
Το 1964, ο Ρουμάνος ψυχολόγος και χημικός Dr Corneliu Giurgea κατάφερε να συνθέσει τη Πιρακετάμη (Piracetam). Μελέτες σε τρωκτικά και ανθρώπους έδειξαν πως η Πιρακετάμη μπορεί να βελτιώσει τις γνωσιακές λειτουργείες σε άτομα με την κατάλληλη εγκεφαλική χημεία και μάλιστα με αμελητέες παρενέργειες που συγκρίνoνταν με αυτές του placebo. Οπότε επινόησε την κατηγορία των «Νοοτροπικών» για να μπορέσει να κατατάξει τις ουσίες αυτού του τύπου.
Τα κριτήρια του δόκτορα για το αν μια ουσία μπορεί να καταταχτεί ως νοοτροπική είναι:
- Βελτίωση της μνήμης ή της ικανότητας απομνημόνευσης του ατόμου
- Ενίσχυση της πνευματικής απόδοσης του ατόμου σε αντίξοες καταστάσεις (π.χ. stress, έλλειψη ύπνου, ασθένειες, ηλεκτροσπασμωδικό σοκ)
- Νευροπροστατευτική δράση (μπορεί να μειώσουν την τοξική επίδραση άλλων ουσιών ή την εγκεφαλική ζημία από τραυματισμό και ασθένειες)
- Αύξηση της αποτελεσματικότητας των νευρωνικών πυροδοτήσεων στο περίβλημα του εγκεφάλου καθώς και στις υποφλοιώδεις περιοχές
- H βελτίωση των γνωσιακών ικανοτήτων πρέπει να μην ευθύνεται σε διεγερτική ή ηρεμιστική δράση
- Η ουσία η ίδια πρέπει να έχει αμελητέα τοξικότητα και ελάχιστες παρενέργειες
Ακολουθώντας τη δουλεία του Dr Corneliu Giurgea, ο Dr Vladimir Skondia—ερευνητής στη Βελγική φαρμακευτική εταιρία, UCB—προσπάθησε να κατηγοριοποιήσει τα νοοτροπικά ξανά. Τα κριτήρια του για την κατάταξη των νοοτροπικών ήταν πιο πολύ βασισμένα στα μεταβολικά χαρακτηριστικά της ουσίας.
Η λίστα έχει ως εξής:
- Η ουσία δεν πρέπει να επηρεάζει τα αιμοφόρα αγγεία με αγγειοδιαστολή ή αγγειοσυστολή
- Η ουσία δεν πρέπει να αλλάζει τον ηλεκτροκεφαλογραμμικό (EEG) ρυθμό του εγκεφάλου
- Η ουσία πρέπει να μην διασχίζει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό
- Η ουσία πρέπει να μην διευκολύνει τις αλλαγές στη μεταβολική δράση του εγκεφάλου
- Η ουσία πρέπει να έχει ελάχιστες έως καμία παρενέργειες
- Η ουσία πρέπει να έχει μελετηθεί σε κλινικές έρευνες αρκετά ώστε να γνωρίζουμε τι αλλαγές προωθεί στον εγκεφαλικό μεταβολισμό.
Με τόσο διαφορετικά και αντίθετα κριτήρια, δεν είναι συμπτωματικό ότι η έννοια του όρου «νοοτροπικό» είναι αμφιλεγόμενη. Πολλά νοοτροπικά έχουν στοιχεία και από τις δύο λίστες, αλλά λίγα τηρούν όλες τις προδιαγραφές μιας ολόκληρης λίστας. Σε αυτό το άρθρο θα αξιολογήσουμε ουσίες που συχνά περιγράφονται και ως «Νοοτροπικές», και θα εξετάσουμε την αποτελεσματικότητα τους από την πλευρά μεταβολισμού— σύμφωνα με τα κριτήρια του Dr Skondia, αλλά και σχετικά με τις λειτουργικές ικανότητες τους στην επήρεια του εγκεφαλικού δυναμικού (π.χ. ικανότητα μάθησης και ανάκλησης)— σύμφωνα με τα κριτήρια του Dr Giurega’s.
Αυτό σημαίνει πως θα ακολουθήσει ανάλυση φυσικών, αλλά και φαρμακευτικών νοοτροπικών. Παρόλα αυτά, θα αποφευχθεί η συζήτηση κάποιων συγκεκριμένων ουσιών, όπως καφεΐνη και το Adderall, οι οποίες προσφέρουν μεν εγκεφαλική ώθηση, όμως προωθούν αλλαγές που τις τοποθετούν εκτός των άνωθεν κριτηρίων.
Φυτικά νοοτροπικά
Πολλά βότανα έχουν μελετηθεί από το μακρινό παρελθόν χρόνια για τα οφέλη τους στην γνωσιακή και διανοητική λειτουργία. Θα εξετάσουμε λοιπόν τις δημοφιλέστερες επιλογές που τηρούν αρκετές συνθήκες για να μπορούν να καταταχτούν στις λίστες που συζητήσαμε νωρίτερα.
Τζίνγκο Μπιλόμπα (Gingko Biloba)
Το Τζίνγκο είναι ένα δέντρο που φυτρώνει φυσικά στην Κίνα, και χρησιμοποιείται ευρέως από τα παλιά χρόνια ως παραδοσιακό βοτανικό γιατροσόφι. Είναι επίσης ένα από τα πιο πολύ-πουλημένα βοτανικά συμπληρώματα στην Ευρώπη και Αμερική. Τα αποστάγματα του Τζίνγκο συνήθως περιέχουν ένα κοκτέιλ φυτοφαρμακευτικών ουσιών, συμπεριλαμβάνοντας 24% φλαβονοειδή γλυκοσίδια, 6% λακτόνες τερπενίων, και μια χαμηλή συνιστώσα από λιπαρά οξέα .
Μηχανισμός λειτουργίαςΤο συγκεκριμένο βότανο θεωρείται πως λειτουργεί ως προστάτης των νευρικών κυττάρων μέσω της δράσης του ως αντιοξειδωτικό, ως συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών για την μονιμοποίηση των κυττάρων, και μέσω καταστολής του παράγοντα ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων.
Επιπλέον, το Τζίνγκο διευκολύνει την χαλάρωση των κυτταρικών τοιχωμάτων των αιμοφόρων αγγείων· τροποποιώντας τα κυτταρικά επίπεδα ακετυλοχολίνης, αποτρέπει την καταστροφή των υποδοχέων ακετυλοχολίνης, ενώ παροτρύνει τη προαγωγή της χολίνης στον εγκέφαλο, μια ουσία υπεύθυνή για την σύνθεση ακετυλοχολίνης.
Το Τζίνγκο είναι ένα βότανο με οφέλη για αυτούς με νευρολογικές διαταραχές, καθώς και υγιή άτομα. Η κατανάλωση του Τζίνγκο βοηθάει την εγκεφαλική λειτουργία/υγεία, ενώ η παρεμπόδιση πλάκας από την βήτα-αμυλοειδούς πρωτεΐνης στον εγκέφαλο είναι ένα από τα πολλά οφέλη του βοτανιού αυτού.
Έρευνες δείχνουν ότι το Τζίνγκο είναι όσο αποτελεσματικό στη μείωση των συμπτωμάτων της άνοιας. Το Τζίνγκο έχει επίσης συγκρίσιμη αποτελεσματικότητα σε ήπιες προς μέτριες περιπτώσεις νόσου απώλειας μνήμης με το donepezil αλλά και άλλους αναστολείς της χολινεστεράσης , και ειδικά τους αναστολείς δεύτερης γενιάς .
Στον υγιή ενήλικο πληθυσμό, τα οφέλη του Τζίνγκο είναι επίσης πολύ σημαντικά. Μια έρευνα έδειξε πως καθημερινή πρόσληψη της δοσολογίας των 180mg ενός αποστάγματος Τζίνγκο για 6 βδομάδες προσέφερε σημαντικές βελτιώσεις στον τομέα της ανάκλησης μη συμφραζόμενων λέξεων μετά από διάλειμμά 30 λεπτών . Η έρευνα επίσης διαπίστωσε καλυτέρευση στην αναγνώριση προσώπων σε ένα τεστ που αποκαλείται το «Wechsler Memory Scale III Faces II». Η δοσολογία των 180mg δείχνει να είναι κλινικά η πιο αποτελεσματική δόση, ενώ συγκριτικά, η δοσολογία των 120mg δεν παρουσίασε ίδια ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Ασφάλεια/ΠαρενέργειεςΕίναι παγκοσμίως αποδεκτό πως η κατανάλωση Τζίνγκο είναι ασφαλής και στον υγιή, αλλά και στον νοσούντα πληθυσμό . Παρόλα αυτά, χρειάζεται προσοχή όταν το Τζίνγκο καταναλώνεται μαζί με αντιπηκτικά αίματος όπως ασπιρίνη, επειδή το βότανο δείχνει να κατασταλεί τον παράγοντα ενεργοποίησης αιμοπεταλίων (μια πρωτεΐνη που βοηθά στην πήξη του αίματος). Ανεξαρτήτως που το Τζίνγκο δεν επηρεάζει την ταχύτητα της θρόμβωσης , είναι προτεινόμενο να διακόψετε την χρήση του τουλάχιστον 36 ώρες πριν από εγχειρήσεις (μερικές έρευνες προτείνουν μέχρι και 14 μέρες πριν!).
ΔοσολογίαΓια τους ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με γνωσιακές δυσλειτουργίες από άνοια, ή πάσχουν από κλινικά ελεγμένη απώλεια λειτουργίας της μνήμης, η δοσολογία του Τζίνγκο είναι 120-240mg ημερησίως (σπασμένο σε 3 δόσεις). Η δοσολογία για υγιή άτομα είναι σταθερά στα 180mg την ημέρα, και έχει αρκετά αξιόπιστα κλινικά αποτελέσματα. Για να φτάσει στην μέγιστη θεραπευτική δράση του, το βότανο πρέπει να καταναλώνεται καθημερινά για μια περίοδο από 6 μέχρι 12 βδομάδες, αλλά οι βελτιώσεις παρουσιάζονται μέσα σε 4 βδομάδες.
Νοοτροπικά Αμινοξέα
Η τελευταία μορφή του νοοτροπικού συμπληρώματος που θα συζητήσουμε δεν θεωρείται ούτε βοτανικό συμπλήρωμα, ούτε φάρμακο. Είναι μια πολύ συγκεκριμένη χημική ουσία που προέρχεται από το αμινοξύ L-Καρνιτίνη (L-Carnitine), και ονομάζεται Ακετυλ-L-Καρνιτίνη (Acetyl-L-Carnitine ή ALCAR εν συντομία). Το ALCAR συντίθεται στον εγκέφαλο, στο συκώτι και στα νεφρά από ένα συγκεκριμένο ένζυμο, που λέγεται ALC-transferase.
Ακετυλ-L-Καρνιτίνη (ALCAR)
Το ALCAR είναι μια ακόμη ουσία που έχει νοοτροπικά οφέλη μέσω της αλλοίωσης της ακετυλοχωλίνης στο νευρικό μας σύστημα. Συγκεκριμένα, το ALCAR ασκεί δράση για να ενισχύσει το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, διευκολύνοντας και ενισχύοντας τα επίπεδα ακετυλοχωλίνης στο νευρικό σύστημα. Αυτός ο μηχανισμός θεωρείται βοηθητικός στα οφέλη του ALCAR σε διάφορες εγκεφαλικές παθολογίες, από γνωστική βλάβη μέχρι νόσο απώλειας μνήμης, και ακόμη και την κατάθλιψη.
Η αλήθεια είναι όμως πως η επίδραση του ALCAR στην ακετυλοχωλίνη είναι ακόμη αμφιλεγόμενη. Το αμινοξύ θεωρείται ότι μπορεί να επηρεάζει την μεταδοτική δραστηριότητα του νευρικού μας συστήματος με πολλαπλούς τρόπους. Συμπεραίνονται το μπλοκάρισμα πιθανών νευρικών καταστολών , μαζί και διέγερση στη σύναψη .
Το ALCAR επίσης επηρεάζει την φυσική παραγωγή ενέργειάς. Ο μηχανισμός είναι σταθεροποίηση της κίνησης των κυττάρων μέσα από την μεμβράνη, αλλά και αύξηση πρόσληψης του ακετυλο-συνένζυμου Α (acetyl coenzyme A) στα μιτοχόνδρια, κατά την οξείδωση των λιπαρών οξέων. Αυτή η διεργασία μπορεί να επιφέρει αύξηση αποθηκευμένης ενέργειας, με αποτέλεσμα την πιθανή αποτροπή του θάνατο των νευρικών κυττάρων.
Άλλες επιδράσεις συμπεριλαμβάνουν την αύξηση των γλυκοκορτικοειδών (τύπος κορτικοστεροειδούς) και τον παράγοντα ανάπτυξης νεύρου στον ιππόκαμπο (μια σημαντική περιοχή στον εγκέφαλο που είναι υπεύθυνη για τον έλεγχο των αναμνήσεων) · αλλά και μέσω νευροπροστατευτικής αντι-οξείδωσης .
ΟφέληΗ ουσία δείχνει να έχει θετικές επιπτώσεις στη γνωστική απόδοση και τη λειτουργία του εγκεφάλου, στα μέλη του πληθυσμού με νόσο απώλειας μνήμης και κατάθλιψη.
Έρευνες με ποίκιλες μεθοδολογίες σε ασθενείς με νόσο απώλειας μνήμης, καλύπτοντας περιόδους 3-6 μήνες και με δοσολογίες από 1-3 γραμμάρια ALCAR την ημέρα έχουν ολοκληρωθεί και δείχνουν βελτιώσεις σε διάφορους τομείς εγκεφαλικής απόδοσης, συμπεριλαμβάνοντας ικανότητα μάθησης δραστηριοτήτων βασισμένα στην προσοχή, διάκριση και προσωπική αναγνώριση .
Αυτό μαζί με βελτιώσεις στην προσωρινή μνήμη, καλύτερη απόδοση στα ψυχομετρικά τεστ και παρεμπόδιση των αυξήσεων στον χρόνο αντίδρασης λόγω νευρολογικής ασθένειας.
Σε ηλικιωμένους ασθενείς με κατάθλιψη, δοσολογίες μέχρι 1.5 γραμμάρια ALCAR την ημέρα έδειξαν να είναι πολύ αποτελεσματικά στην μείωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων .
Ασφάλεια/ΠαρενέργειεςΤο ALCAR θεωρείται ασφαλής ουσία (ακόμη και σε μεγάλες περιόδους όπως 1 χρόνος καθημερινής πρόσληψης) χωρίς στοιχεία για παρενέργειες πέρα από ναυτία και εμετός.
ΔοσολογίαΟι δώσεις του ALCAR είναι σχεδόν αποκλειστικά από το στόμα στην εμβέλεια των 1-3 γραμμαρίων την ημέρα (συνήθως σε 3 δόσεις).
Τα άρθρα μας προορίζονται για εκπαιδευτικούς και πληροφοριακούς σκοπούς και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως ιατρικές συμβουλές. Για οποιαδήποτε διευκρίνηση, είτε αλλαγές στο διατροφικό σας πρόγραμμα είτε λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος διατροφής, συμβουλευτείτε τον προσωπικό σας επαγγελματία διατροφολόγο ή γιατρό.
Τα νοοτροπικά είναι μια γοητευτική τάξη συμπληρωμάτων και φαρμάκων που είναι αποτελεσματικά και ασφαλή και για τους νοσούντες, αλλά και για τον υγιή πληθυσμό. Επιπλέον, μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα από διάφορους τύπους νοοτροπικών—βοτανικά, αμινοξέα ή φαρμακευτικά—όταν κάνεις την προσωπική σου επιλογή για εγκεφαλική τροφή. Σίγουρα είναι μια ελκυστική επιλογή για όσους από εμάς χρειάζονται λίγη γνωστική βελτιστοποίηση.
