Κάποια στιγμή στο παρελθόν, έπεσε στα χέρια μου ένα συμπληρώματα το οποίο δείχνει μια δυναμική στη χρήση του και είμαι σοκαρισμένος για το πως δεν είναι το πιο διαδεδομένο στην βιομηχανία αυτή. Η επιστημονική του ονομασία είναι 5-Hydroxytrytophan (or 5-HTP). Η μοναδικότητα αυτού του συμπληρώματος, οφείλεται στο γεγονός οτι τα πλεονεκτήματα του είναι κυρίως θεραπευτικά παρά εργογόνα.
Πάμε να απολαύσουμε την βιοχημική περιπέτεια του 5-HTP.
Τι είναι το 5-HTP;
Το 5-HTP δεν είναι ένα αμινοξύ. Όμως, παράγεται απο το αμινοξύ L-Τρυπτοφάνη, που υπάρχει στα φαγητά που περιέχουν πρωτεΐνη ( π.χ. γαλοπούλα, Γάλα). Επομένως, το 5-HTP δεν βρίσκεται στο φαγητό που τρώμε και έτσι χρειάζεται είτε να παραχθεί από την L-Τρυπτοφάνη είτε να καταναλωθεί ως συμπλήρωμα. Συνήθως παράγεται από ένα συγκεκριμένο βότανο της Δυτικής Αφρικής που ονομάζεται Griffonia simplicifolia. Αυτός ο θάμνος περιέχει περίπου 20% 5-HTP, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή του συμπληρώματος.
Τότε γιατί να καταναλώνουμε 5-HTP; Η απάντηση είναι: Η σεροτονίνη
Τί είναι η Σεροτονίνη;
Μπορεί να έχετε ακούσει για την σεροτονίνη ή 5-hydroxytryptamine που είναι ένας νευροδιαβιβαστής που χρησιμοποιείται από το κεντρικό νευρικό σύστημα , και έχει πολλαπλούς λειτουργικούς ρόλους – όπως η ρύθμιση του ύπνου, στην κατάθλιψη και στο άγχος.
Έχει περιγραφεί ως ένα "χημικό της ευτυχίας" λόγω της σχέσης του με την ευτυχία και την ευεξία (1).
Συχνά οι άνθρωποι διαγιγνώσκονται με κατάθλιψη και τους συνταγογραφείται ένα φάρμακο που ονομάζεται SSRIs (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης) για την εξασφάλιση επαρκών ποσοτήτων διαθέσιμων για τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα για να χρησιμοποιήσει. Αυτά τα φάρμακα στην πραγματικότητα εμποδίζουν την απορρόφηση (ή μεταφορά) της σεροτονίνης από μια σύναψη (μια διασταύρωση μεταξύ δύο νεύρων) σε ένα παρακείμενο κύτταρο, αφήνοντας περισσότερο αυτού του χημικού διαθέσιμο να συνδέεται με υποδοχείς.
Το 5-HTP είναι ένας πρόδρομος για την παραγωγή της σεροτονίνης (5), που σημαίνει ότι είναι ένα απαιτούμενο στοιχείο για την βιοχημική σύνθεση της στο σώμα. Το 5-HTP μετατρέπεται σε σεροτονίνη μέσω μιας χημικής αντίδρασης που προκαλείται από ένα ένζυμο που ονομάζεται L-δεκαρβοξυλάσης αρωματικού αμινοξέος (AAAD).
Αυτό είναι σημαντικό διότι, λαμβάνοντας την σεροτονίνη σαν φάρμακο δεν είναι αποτελεσματικό, δεδομένου ότι ο νευροδιαβιβαστής δεν μπορεί να περάσει το φράγμα αίματος-εγκεφάλου και να χρησιμοποιείται από τον εγκέφαλο. Το 5-HTP, ωστόσο, μπορεί να περάσει το φραγμό (2).
Οι επιλογές σας τότε είναι είτε να καταναλώνετε L-τρυπτοφάνη (η οποία στη συνέχεια μετατρέπεται σε 5-HTP, αλλά κοστίζει ενέργεια) ή να καταναλώνετε το ίδιο το 5-ΗΤΡ σε μορφή συμπληρώματος.
Μια άλλη αρνητική επίδραση από την κατανάλωση L-τρυπτοφάνης είναι η επίδραση των άλλων αμινοξέων στο έντερο κατά τη διάρκεια της απορρόφησης που χρησιμοποιεί αυτό το αμινοξύ για την παραγωγή πρωτεϊνών και εξασθενεί την ικανότητά της να παράγει σεροτονίνη (2).Το 5-HTP δεν απαιτεί ένα μόριο μεταφοράς και ως εκ τούτου δεν επηρεάζεται κατά τη διάρκεια της απορρόφησης. Όταν λαμβάνεται ως συμπλήρωμα το 70% περίπου καταλήγει στην κυκλοφορία του αίματος για να μετατραπεί σε σεροτονίνη (3-4).
Γιατί πρέπει να με ενδιαφέρει η Σεροτονίνη;
Η χρήση του 5-ΗΤΡ σαν ενισχυτής της σεροτονίνης για μια αντι-καταθλιπτικά θεραπεία έχει εξεταστεί (20), αλλά δεν θα εστιάσουμε αυστηρά σε αυτό το θέμα.
Μακάρι οι περισσότεροι από τους αναγνώστες αυτού του άρθρου είναι απόλυτα ευχαριστημένοι και έχουν ζωές που δεν απαιτούν μια επιπλέον ώθηση της σεροτονίνης. Ωστόσο, οι αντικαταθλιπτικές ιδιότητες είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου για το 5-HTP.
Στην πραγματικότητα τα οφέλη του είναι τόσο διαδεδομένα και έχει χρησιμοποιηθεί για την αποτελεσματική θεραπεία των διαφόρων προβλημάτων, όπως διαταραχών πόνου, υπερφαγία που σχετίζεται με την παχυσαρκία και ακόμη και αϋπνία. Θα αναλύσω αυτά τα ζητήματα περαιτέρω στη συνέχεια.
5-HTP και απώλεια βάρους
Ένας αριθμός επιστημονικών πηγών περιγράφουν τα διαιτητικά οφέλη από την κατανάλωση 5-HTP στην απώλεια βάρους. Ισχυρισμοί που είναι επιστημονικά αξιόπιστοι. Για παράδειγμα, μία μελέτη (6) (double-blind crossover) σχεδιάστηκε για την αξιολόγηση 19 παχύσαρκων θηλυκών με ΔΜΣ με βαθμολογίες μεταξύ 30 και 40. Στους συμμετέχοντες είτε δόθηκε μια καθημερινή δόση 8 mg / kg σωματικού βάρους με συμπλήρωμα 5-ΗΤΡ, μια δόση της L-τρυπτοφάνης ή εικονικό φάρμακο, για 5 εβδομάδες. Η διατροφή τους δεν ήταν περιοριστική ούτε αλλάχθηκε.
Μέτρησαν την διατροφική συμπεριφορά του κάθε συμμετέχοντα, χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο, και την πρόσληψη τροφής τους, μέσω ενός ημερολογίου τροφίμων 3 ημερών. Όταν εξετάστηκαν τα αποτελέσματα τους, βρήκαν ότι το 5-HTP μείωσε και την πρόσληψη τροφής και προκάλεσε μεγαλύτερη απώλεια βάρους από το εικονικό φάρμακο.
Στην πραγματικότητα είδαν ένα τρεις φορές μεγαλύτερο ποσοστό της αποτελεσματικότητας σε σύγκριση με L-τρυπτοφάνη και του εικονικού φαρμάκου. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αύξηση της σεροτονίνης (ενώ δεν έκανε καμία αλλαγή στην κατάσταση της διάθεσης) είχε ως αποτέλεσμα την αυξημένη αίσθηση κορεσμού (πληρότητας), παρά τη μείωση της όρεξης.
Περαιτέρω έρευνες
Άλλη μια έρευνα (7) με την μέθοδο double-blind σχεδιάστηκε και αξιολόγησε την αποτελεσματικότητα 900 mg HTP ημερησίως σε σύγκριση με ένα Placebo συμπλήρωμα με 20 παχύσαρκους συμμετέχοντες. Οι ερευνητές παρατήρησαν τα Groups για 2 συνεχόμενες περιόδους των 6 βδομάδων προκειμένου να μετρήσουν την αποτελεσματικότητα σε μια μεγαλύτερη διάρκεια χρόνου.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου (δηλαδή τις πρώτες 6 βδομάδες) δεν υπήρχαν περιορισμοί ως προς την δίαιτα, και κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιόδου (τις δεύτερες 6 βδομάδες) ακολούθησαν μια διατροφή 1200 θερμίδων. Τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά.
Παρατήρησαν πρώτον μία μείωση στην πρόσληψη υδατανθράκων στην ομάδα που είχε λάβει το 5-ΗΤΡ και μια αρκετά συνεπή συμπεριφορά στην πείνα το βράδυ. Αυτό οδήγησε σε μια μείωση της συνολικής μάζας του σώματος κατά μέσο όρο 4.7 κιλά σε αυτήν την ομάδα που είχε λάβει το 5-ΗΤΡ στις δύο περιόδους, η οποία ήταν 4,5% μείωση σωματικού βάρους. Στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου μόνο μια μείωση 1,3% παρατηρήθηκε.
Σε αυτό το πλαίσιο η μείωση κατά τη διάρκεια της περιόδου 1 στην ομάδα 5-ΗΤΡ ήταν 1,5%, και κατά την περίοδο 2 ήταν 3%, καθένα από τα οποία ήταν μεγαλύτερα από αυτήν που παρατηρήθηκε στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου καθ’όλη τη διάρκεια! Σε μελέτες σε ζώα η πρόσληψη τροφής έχει παρατηρηθεί ότι εξαρτάται με την ποσότητα του 5-ΗΤΡ που καταναλώνεται (8): και τα στοιχεία έχουν αναπαραχθεί σε δοκιμές με τους συμμετέχοντες που είχαν διαβήτη τύπου ΙΙ (9).
Επιπρόσθετα, ο μηχανισμός της υπερφαγίας που προκαλείται από το άγχος μπορεί να μειωθεί με τα συμπληρώματα 5-HTP (10), τα οποία αναδεικνύουν τα θετικά οφέλη από την μείωση αυτής της αρνητικής συμπεριφοράς που σχετίζεται με το φαγητό και κατά κάποιο τρόπο την θεραπεύουν.
5-HTP ως βοήθημα για τον ύπνο;
Η σεροτονίνη έχει έναν κάπως αμφιλεγόμενο, ή ίσως στγχυσμένο ρόλο στον ύπνο. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι διάφοροι τύποι νευροδιαβιβαστών (συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης) βοηθούν στη διαμόρφωση του κύκλου του ύπνου μας και στις αρχές τα στοιχεία έδειχναν την σεροτονίνη συγκεκριμένα ικανή να μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά μας να «κοιμηθούμε» - ως εκ τούτου την συμπεριφορική συνιστώσα του "να αφήσει τους εαυτούς μας" να κοιμηθούμε (12).
Ωστόσο, η περαιτέρω έρευνα είναι περίπλοκη. Οι περισσότερες μελέτες περιγράφουν πώς η σεροτονίνη βοηθά την ικανότητά μας να παραμείνουμε και να λειτουργούμε κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης (όντας ξύπνιοι). Λειτουργεί με άλλες χημικές ουσίες, όπως η ακετυλοχολίνη και η νοραδρεναλίνη για την προώθηση της ανταπόκρισης του εγκεφάλου: και αναστέλλει τα τμήματα του στελέχους του εγκεφάλου τα οποία προάγουν τον ύπνο (12).
Γιατί σας προτείνουμε το 5-HTP (που αυξάνει την σεροτονίνη) σαν ένα βοήθημα ύπνου;
Αρχικά, άλλες μελέτες δείχνουν ότι εάν χρησιμοποιείτε μια χημική ουσία που ονομάζεται parachlorophenylalanine (CPA) για να μειώσετε τα επίπεδα του εγκεφάλου της σεροτονίνης, τότε το αποτέλεσμα είναι η πλήρης αϋπνία (13)! Περαιτέρω μελέτες δείχνουν ότι αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να αντιστραφεί με την κατανάλωση του 5-ΗΤΡ (14).
Αυτό μπορεί να εξηγηθεί λόγω της σχέσης μεταξύ της σεροτονίνης και μιας συγκεκριμένης φάσης του κύκλου του ύπνου μας: του REM Sleep. REM (γρήγορη κίνηση των ματιών-rapid eye movement) του ύπνου είναι ένα στοιχείο του κύκλου του ύπνου μας το οποίο χαρακτηρίζεται από τυχαίες κινήσεις των ματιών: και REM atonia (ατονία) (μυϊκή παράλυση και χαμηλοί τόνοι). Αυτό είναι επίσης το στάδιο όπου ονειρευόμαστε πιο έντονα και τα όνειρα μετά την κατανάλωση της 5-HTP συχνά φέρεται να είναι πολύ πιο σαφή.
Η στέρηση του REM ύπνου μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, θυμό και διατροφικές διαταραχές (16). Συνήθως αποτελεί ένα ποσοστό μεταξύ 5-20% του κύκλου του ύπνου μας (17).
✓ Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι η λήψη 5-HTP προκαλεί μια μαζική αύξηση της διάρκειας του ύπνου REM από 5% του συνόλου του κύκλου σε 53% (15).
✓ Η απόλυτη χαλάρωση των μυών που συμβαίνει κατά το στάδιο αυτό σημαίνει καλύτερη ξεκούραση και πιο έντονα συναισθήματα της εγρήγορσης μόλις σηκωθείτε. Κατά κάποιο τρόπο μας επιτρέπει να προετοιμαστούμε πλήρως για να ξυπνήσουμε, ως εκ τούτου έχει ως αποτέλεσμα την βελτίωση και την αποτελεσματικότητα της συμπεριφορικής και φυσιολογικής διαδικασίας όταν είμαστε ξύπνιοι (17).
Ωστόσο, δεν είναι μόνο αυτό.
Το 5-HTP έχει επίσης αποδειχθεί να έχει και επιπρόσθετα οφέλη που σχετίζονται μόνο με τον ύπνο. Αυτές περιλαμβάνουν τη μείωση του χρόνου που απαιτείται για να τους πάρει ο ύπνος (18-19), μειώνοντας τον αριθμό των φορών που ξυπνάμε τη νύχτα (18), την αύξηση της διάρκειας του ύπνου (19), και τη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου (19).
Μπορεί το 5-HTP να ανακουφίσει τον πόνο;
Ένας άλλος θεραπευτικός ρόλο του 5-ΗΤΡ είναι η δυνατότητα μείωσης των συμπτωμάτων του σύνδρομο έντονου μυοσκελετικού πόνου. Το σύνδρομο έντονου μυοσκελετικού πόνου είναι μία μυοσκελετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ποικίλες και διαφορετικές περιοχές του πόνου, της κόπωσης και της δυσκαμψίας. Αποτελούν επίσης στοιχεία της διαταραχής του ύπνου και συναισθηματικών ή ψυχολογικών ζητημάτων (π.χ. κατάθλιψη).
Ωστόσο, το σύνδρομο έντονου μυοσκελετικού πόνου είναι επίσης μια ετικέτα που επιβάλλεται σε άτομα που παρουσιάζουν ένα ποικίλο αλλά ξεχωριστό σύνολο συμπτωμάτων και στην εξέταση έχουν πολλαπλά ευαίσθητα σημεία (21). Είναι αυτό που μπορεί να περιγραφεί ως «ομπρέλα διάγνωση» ως το σύνδρομο των συμπτωμάτων.
✓ Πρόσφατα, νευροφυσιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι το σύνδρομο έντονου μυοσκελετικού πόνου είναι ουσιαστικά παρόμοιο με μια σειρά χρόνιων διαταραχών πόνου που οφείλονται σε ένα νευροφυσιολογικό φαινόμενο που ονομάζεται κεντρική ευαισθητοποίηση (22-23). Αυτό, αρκετά σύντομα, είναι όταν συμβαίνουν αλλαγές στο νευρικό σας σύστημα, που σημαίνει ότι γίνεται όλο και πιο ευαίσθητο σε ερεθίσματα. Αυξημένος πόνος ελλείψει ενός συγκεκριμένου αλγαισθητικού ερεθίσματος είναι ένα μεταγενέστερο αποτέλεσμα.
✓ Κλινικές μελέτες έχουν δείξει οφέλη για σημαντικές βελτιώσεις στη μείωση του πόνου, την δυσκαμψία, το άγχος και την κόπωση με 5-ΗΤΡ (24-25).
Τί γίνεται με την υγεία των αρθρώσεων ;
Στοιχεία από τη Διεθνή Ένωση της μελέτης για τον πόνο δείχνει ότι το 22,7% όλων των ανθρώπων έχουν διαγνωσθεί με αρθρίτιδα, - το 9,8% των οποίων περιόρισαν τις καθημερινές δραστηριότητές τους με κάποιο τρόπο (26). Αυτό μπορεί να αναλυθεί περαιτέρω για να δείξει ότι το 10-15% έχουν οστεοαρθρίτιδα (8,5 εκατομμύρια άνθρωποι στο Ηνωμένο Βασίλειο): και 1% από τους οποίους έχουν συστημική ρευματοειδή αρθρίτιδα.
Μελέτες σε ζώα έχουν εξετάσει την επίδραση της ουσίας 5-HTP στην βλάβη της άρθρωσης από την αρθρίτιδα, και δείχνουν μια μείωση της δραστηριότητας της νόσου και τη φλεγμονή (27). Αυτό καταδεικνύει ενδιαφέρουσες δυνατότητες για τη χρήση της ουσίας αυτής που είναι ικανή να "μάχεται" για μια παγκόσμια διαδεδομένη και κοινή κατάσταση και να αποτρέψει την ανάπτυξη των μυοσκελετικών διαταραχών της άρθρωσης.
Παρόλο που πρόκειται για κάτι αρκετά προκαταρτικό, ευρήματα όπως αυτά παρέχουν ένα άλλο όφελος των συμπληρωμάτων 5-HTP, που μπορεί να εξελιχθεί στο μέλλον με την περαιτέρω επιστημονική έρευνα.
Συμπληρώματα 5-HTP | Προτεινόμενη δοσολογία
Μια αποτελεσματική δόση για την πλειονότητα των αναφορών που εξετάστηκαν βρίσκεται μεταξύ 300-900 mg ανά ημέρα.
Σε πειραματικές μελέτες, η μέση δόση που περιγράφεται είναι 200-300mg: η οποία πάντα χωρίζεται σε τρία μέτρα στη διάρκεια της ημέρας (5).
Το μεγαλύτερο εύρος δοσολογιών είναι για την κατάθλιψη όπου δόσεις τόσο χαμηλές όσο 20 mg και τόσο υψηλές όσο 2400 mg χρησιμοποιούνται (28-29).
✓ Οι δοσολογίες για την απώλεια βάρους είναι μεταξύ 300 mg (9) και 900 mg (7). Ωστόσο, μια πιο ακριβή εκτίμηση μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας την προσέγγιση των 8 mg / kg σωματικού βάρους (6).
✓ Για την ενίσχυση του ύπνου μια δόση 600 mg σε 3 δόσεις θεωρείται το καλύτερο (15).
Για τα συμπτώματα συνδρόμο υέντονου μυοσκελετικού πόνου οι μελέτες είναι αρκετά συνεπείς και συμβουλεύουν μια δόση των 300 mg ανά ημέρα (24-25).
Συμπληρώματα 5-HTP | Ανεπιθύμητες Ενέργειες
Κατά τη διάρκεια μιας κατά προσέγγιση περιόδου 20 ετών, παρά την παγκόσμια πώληση και την κατανάλωση συμπληρωμάτων 5-ΗΤΡ (καθώς και μια πληθώρα επιστημονικών μελετών που παρέχουν 5-HTP θεραπευτικώς) δεν υπάρχει απόδειξη της ασφάλειας και της τοξικότητας αυτής της ένωσης (30).
Επιπλέον, τα πειραματόζωα τράφηκαν με μια μέγιστη δόση για έναν ολόκληρο χρόνο και η έρευνα δεν έδειξε φυσιολογικές εκδηλώσεις της παθολογίας (30). Ωστόσο, εξαιτίας του γεγονότος ότι αυτό το συμπλήρωμα φαίνεται να έχει ουσιαστικό ρόλο στη λειτουργία και την υγεία του κεντρικού νευρικού συστήματος, θα πρέπει να γίνουν ορισμένες πιο συγκεκριμένες παρατηρήσεις:
ΔΗΛΩΣΗ ΑΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ
- Αυτό το άρθρο δεν υπονοεί την θεραπεία της κατάθλιψης με την χρήση αυτού του συμπληρώματος. Εάν ανησυχείτε ή ανησυχούν για την υγεία σας, παρακαλούμε πηγαίνετε στον ιατρό σας για να συζητήσετε όλα τα θέματα. Το 5-HTP μπορεί να είναι μια αποτελεσματική μορφή της αντι-καταθλιπτικού, αλλά την καταλληλότητά του θα την αξιολογήσει μονάχα ο ειδικός.
- Σε περίπτωση που παίρνετε οποιαδήποτε ψυχοτρόπα φάρμακα (συνταγογραφούμενα ή μη) μην λαμβάνετε 5-HTP, εκτός αν σας το συστήσει ο γιατρός σας. Χημικές ουσίες που αναμειγνύονται στον εγκέφαλο δεν είναι για να «παίζουμε».
- Οι παρενέργειες μπορεί να εμφανιστούν και μπορεί να είναι η γαστρεντερική δυσφορία και η ναυτία, η οποία μειώνετε ή σταματά μετά από μακρές περιόδους χρήσης. Σποραδικά, μπορεί επίσης να προκαλέσει πονοκεφάλους ή αίσθημα παλμών της καρδιάς (5). Εάν αισθάνεστε ότι τα συμπτώματα είναι πέρα από το επίπεδο ανοχής σας, απλά σταματήστε να παίρνετε το συμπλήρωμα και τα συμπτώματα θα σταματήσουν.
- Πολύ μακροχρόνια χρήση (πολλούς μήνες / έτη) διαταράσσει την ισορροπία των συγκεκριμένων χημικών ουσιών στο νευρικό σύστημα (όπως η ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη και επινεφρίνη) (29,31)
Με λίγα λόγια...
Τα συμπληρώματα 5-HTP είναι καλύτερο να τα χρησιμοποιήσετε για να βελτιώσετε τον ύπνο ή ως διατροφικό βοήθημα για να σας βοηθήσει στην απώλεια βάρους. Ωστόσο, μελέτες δείχνουν μια μεγάλη σειρά από οφέλη αυτής της ένωσης μέσω της διευκόλυνσης της σεροτονίνης στον οργανισμό μας. Εάν αισθάνεστε ότι το 5-HTP μπορεί να είναι επωφελές για σας, ξεκινήστε με 100 mg τρεις φορές την ημέρα σαν δοκιμή. Αυξήστε τη δοσολογία μέχρι περίπου 8 mg ανά κιλό βάρους και χωρίστε τη δόση σε τρείς. Χρησιμοποιήστε για μερικούς μήνες και στη συνέχεια κάντε ένα διάλειμμα. Το πιο σημαντικό είναι ότι αν πάρετε 5-HTP, να είστε προσεχτικοί και φυσικά να απολαύσετε τα όνειρα!
Τα άρθρα μας προορίζονται για εκπαιδευτικούς και πληροφοριακούς σκοπούς και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως ιατρικές συμβουλές. Για οποιαδήποτε διευκρίνηση, είτε αλλαγές στο διατροφικό σας πρόγραμμα είτε λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος διατροφής, συμβουλευτείτε τον προσωπικό σας επαγγελματία διατροφολόγο ή γιατρό.
![[Q&A] Τι θεωρείται μια ολοκληρωμένη διατροφή ; | Τα Βασικά που συχνά ξεχνάτε !](https://static.thcdn.com/images/xsmall/original/wp-content/uploads/sites/33/2016/10/27115021/1800x672-Vitamins-e1476259479415_1200x672_acf_cropped.jpg)
